روی (Zinc) یک مادهی مغذی ضروری بوده که نقش‌های مهم بسیاری در بدن ایفا می‌کند. واژه‌ی ضروری در اینجا به این معناست که بدن انسان نمی‌تواند به تنهایی روی تولید کند، بنابراین باید این ماده را از طریق منابع غذایی تأمین نماید.
پس از آهن و در جایگاه دوم، روی فراوان‌ترین مادهی معدنی کمیاب (ریز مقدار) در بدن است؛ این دسته از مواد معدنی در مقادیر اندک برای بدن ضروری هستند. روی، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و جهت عملکرد متابولیکی اهمیت دارد.
همچنین، این ماده به خاطر نقش مهمی که در ترمیم زخم‌ها و نیز در حس چشایی و بویایی ایفا می‌کند، شناخته شده است. روی، تشکیل‌دهنده‌ی بخشی از بسیاری آنزیم‌ها بوده که برای انتقال پیام‌ها میان سلول‌های بدن ضروری هستند.
نکته‌ای جالب درباره‌ی مصرف روی
جذب روی از رژیم غذایی به مقدار کل موجود از آن در غذا بستگی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که هرچه مقدار روی در غذا بیشتر باشد، میزان جذب آن کمتر خواهد بود. به بیان دیگر، روی وقتی در دوزهای کم مصرف شود، بهتر جذب می‌گردد.
چرا روی برای بدن اهمیت دارد؟
عملکرد ایمنی: روی نقش حیاتی در عملکرد سلول‌های سیستم ایمنی ایفا می‌کند. بنابراین، کمبود این ماده می‌تواند سبب تضعیف پاسخ ایمنی بدن شود.
تولید DNA و پروتئین: روی در بخشی از سلول‌ها وجود دارد که فرآیند تولید DNA و پروتئین در آن اتفاق می‌افتد. ساخت پروتئین از روی DNA، یک فرآیند چند مرحله‌ای بوده که این مادهی معدنی در تمامی مراحل آن نقش دارد.
بیان ژن‌ها: بیان ژن به فرآیندی گفته می‌شود که در آن اطلاعات موجود در ژن، برای تولید پروتئین‌ها و سایر محصولات ژنی استفاده می‌شود. روی در تنظیم میزان پروتئین ساخته شده یا محصولات تولیدی توسط ژن‌ها نقش دارد.
واکنش‌های آنزیمی: روی در فعالیت بیش از 300 آنزیم نقش دارد. نقاط اتصال موجود در این مادهی معدنی به ترکیبات کمک می‌کنند تا در واکنش‌های شیمیایی به یکدیگر وصل شوند.
رشد و نمو: روی رشد و توسعه‌ی طبیعی در دوران بارداری، نوزادی و نوجوانی را پشتیبانی می‌کند. طبق یک مطالعه، نوزادانی که در هنگام تولد وزن پایینی داشتند، پس از دریافت مکمل روی افزایش وزن قابل توجهی را نشان دادند.
سلامت پوست: روی دارای خواص ضدالتهابی است؛ یعنی توانایی کاهش التهاب یا تورم را دارد. بنابراین می‌تواند در درمان مشکلات پوستی مانند آکنه و بثورات پوستی موثر باشد.
اشکال مختلف مکمل‌های روی
روی به صورت مکمل در اشکال مختلفی عرضه می‌شود و هرکدام از آن‌ها تاثیرات متفاوتی بر سلامت دارند.
سولفات روی (Zinc Sulfate): این مکمل، ارزان‌ترین شکل روی بوده اما کمترین میزان جذب را در بدن دارد و معمولا برای درمان آکنه استفاده می‌شود.
سایر اشکال روی عبارتند از:
گلوکونات روی (Zinc Gluconate): یکی از رایج‌ترین انواع مکمل روی، زینک گلوکونات بوده و در بسیاری از داروهای سرماخوردگی و اسپری‌های بینی کاربرد دارد.
پیکولینات روی (Zinc Picolinate): این نوع راحت‌تر از انواع دیگر در بدن حل و جذب شده و در نتیجه روی را بهتر آزاد می‌کند.
سیترات روی (Zinc Citrate): گفته می‌شود این نوع از مکمل روی، طعم بهتری نسبت به انواع دیگر دارد.
استات روی (Zinc Acetate): این مکمل نیز مشابه گلوکونات، در داروهای سرماخوردگی و آنفولانزا استفاده می‌شود.
تاریخچه‌ی نیاز بدن به روی
اگرچه اهمیت روی برای انسان‌ها تنها از دهه‌ی 1960 به بعد شناخته شد، اما تاثیر آن در کشاورزی پیش‌تر، در سال 1869، زمانی که مشخص شد روی برای رشد قارچی به نام Aspergillus Niger ضروری است، شناسایی شده بود. در سال 1914، مشخص شد که ذرت (یکی از محصولات رایج کشاورزی) نیز برای رشد طبیعی خود به روی نیاز دارد. تا نهایتا در دهه‌ی 1920، ثابت شد که روی برای رشد همه‌ی گیاهان پیشرفته ضروری است.
در فاصله‌ی سال‌های 1920 تا 1950، ضرورت وجود روی در بدن موش‌ها، طیور و خوک‌ها نیز به اثبات رسید. با این حال، محققان هنوز نسبت به احتمال کمبود روی در انسان تردید داشتند. این تردید زمانی پایان یافت که اولین مورد کوتاه قدی ناشی از کمبود روی، همراه با تاخیر در بلوغ جنسی، در ایالات متحده گزارش شد. پس از آن، با تجویز مکمل‌های روی، بهبودی چشمگیری در رشد و نمو فرد دیده شد.
در سال 1974، شورای تحقیقات آکادمی ملی علوم آمریکا، روی را به عنوان یک عنصر ضروری برای انسان معرفی کرد و در سال 1978، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، قرار دادن روی در مکمل‌های دوران بارداری را الزامی کرد. ممکن است در کشورهای در حال توسعه، تقریباً 2 میلیارد نفر با کمبود روی مواجه باشند.
مصرف پروتئین‌های گیاهی سرشار از فیتات (Phytate) به عنوان عامل اصلی این کمبود شناسایی شده است. فیتات یا اسید فیتیک، ترکیبی طبیعی در دانه‌های گیاهی است که شناخته‌شده‌ترین ویژگی آن، جلوگیری از جذب برخی مواد معدنی مانند آهن و روی در بدن است.
میزان توصیه شده برای مصرف روزانه‌ی روی
میزان مصرف توصیه شده‌ی روزانه (RDI)، برای بزرگسالان بین 8 تا 11 میلی‌گرم است. حداکثر میزان روی قابل مصرف، 40 میلی‌گرم در روز است.
علائم کمبود روی چیست؟
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود یک سوم از جمعیت جهان از کمبود روی رنج می‌برند. علائم کمبود روی شامل موارد زیر است:
- اختلال در رشد و نمو
- بثورات پوستی
- تأخیر در ترمیم زخم‌ها
- اسهال مزمن
- تاخیر در بلوغ جنسی
- کاهش وزن بدون علت مشخص
- کاهش اشتها
علائم زیاده‌روی در مصرف روی برای بدن چیست؟
بالاترین حد مجاز مصرف (UL) (یعنی حداکثر مقدار مصرف روزانه‌ای که به احتمال زیاد برای بزرگسالان سالم خطرناک نیست) روی برابر با 40 میلی‌گرم در روز است. مصرف بیش از اندازه‌ی روی می‌تواند باعث مسمومیت با این مادهی معدنی شود.
اگرچه هیچ موردی از مسمومیت با روی ناشی از منابع غذایی گزارش نشده، اما مصرف مکمل‌های روی در دوزهای نادرست می‌تواند مشکل‌ساز باشد. علائم مسمومیت با روی شامل موارد زیر است:
- دل درد و گرفتگی عضلات شکم
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- کاهش اشتها
- اسهال
- تغییر در حس چشایی
- کاهش سطح ایمنی بدن
- کاهش سطح کلسترول خوب (HDL)
- کاهش جذب مس در بدن
چگونه می‌توان سطح روی در بدن را مورد آزمایش قرار داد؟
سطح روی در بدن را می‌توان از طریق یک آزمایش ساده‌ی خون (پلاسما)، یا تحلیل ادرار و همچنین بررسی مو مشخص کرد؛ زیرا روی در سراسر بدن توزیع می‌شود. با این حال، تعیین دقیق سطح روی فقط با استفاده از تست‌های آزمایشگاهی دشوار خواهد بود. پزشکان ممکن است برای شناسایی نیازهای فردی به روی، فاکتورهای دیگری مانند ژنتیک و رژیم غذایی فرد را نیز در کنار نتایج آزمایش او در نظر بگیرند.
مزایای سلامتی روی چیست؟
تقویت سیستم ایمنی بدن
روی برای رشد و عملکرد سلول‌های ایمنی مانند سلول‌های T و B اهمیت دارد. همچنین این مادهی معدنی در واکنش‌های ایمنی که نیاز به تولید آنتی‌بادی دارند ایفای نقش می‌کند. یون‌های روی، فعالیت ضدمیکروبی از خود نشان می‌دهند و برای عملکرد سلول‌های کشنده‌ی طبیعی (نوع دیگری از سلول‌های ایمنی) ضروری هستند.
بیماری نادر آکرودرماتیت انتروپاتیکا با کمبود روی در ارتباط بوده و خطر ابتلا به عفونت‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی را افزایش می‌دهد. نیاز زنان به روی در دوران بارداری افزایش می‌یابد و کمبود آن می‌تواند برای جنین در حال رشد مضر باشد. مطالعه‌ای در همین خصوص روی موش‌ها انجام شد و نشان داد که کمبود روی در دوران بارداری سبب بروز آسیب در عملکرد ایمنی نوزادان شد و این اثر تا سه نسل بعد ادامه یافت.
حفظ سلامت استخوان‌ها
روی به تشکیل سلول‌هایی که برای ساخت استخوان مورد نیاز هستند، کمک کرده و از تخریب بیش از حد استخوان‌ها جلوگیری می‌نماید. همچنین روی بخشی از آنزیم‌ها را تشکبل می‌دهد که برای حفظ ساختار استخوان ضروری هستند. طبق یک مطالعه، دفع بیش از حد روی ممکن است در ابتلا به پوکی استخوان نقش داشته باشد.
کمک به حفظ سلامت پوست و مو
ریزش مو به صورت سکه‌ای اغلب در افرادی که کمبود روی دارند مشاهده می‌شود، چرا که روی در فرآیند تشکیل فولیکول مو نقش مهمی ایفا می‌کند. کلاژن یک پروتئین مهم است که ساختار پوست را حفظ کرده و از آن در برابر آسیب محافظت می‌کند. روی از اجزای ضروری آنزیم‌های کلاژناز بوده که در تولید کلاژن نقش داشته و به کند شدن تخریب کلاژن کمک می‌کنند.
کاهش خطر برخی بیماری‌ها
پیشرفت بیماری‌های وابسته به سن مانند دژنراسیون ماکولا (Macular Degeneration)، با مصرف مکمل‌های روی می‌تواند به تاخیر افتاده یا متوقف شود. از آنجا که روی عملکرد سیستم ایمنی را تقویت می‌کند، در نتیجه به پیشگیری از عفونت‌ها در سالمندان نیز یاری می‌رساند.
طبق یک مطالعه، اشخاصی که سطح کافی از روی را در بدن خود داشتند، نسبت به سایر افراد با سطح پایین‌تر از این مادهی معدنی، %50 کمتر در معرض ابتلا به ذات‌الریه قرار داشتند.
عوامل غیروراثتی مؤثر بر سطح روی در بدن
افراد مبتلا به شرایط زیر، ممکن است دچار کمبود روی شوند:
- بیماری کرون یا سایر بیماری‌های گوارشی مشابه
- کم خونی داسی شکل
- بیماری مزمن کلیوی
- زنان باردار یا شیرده
- گیاه‌خواران و وگان‌ها
- افراد دارای اعتیاد به الکل
- افراد با جذب ضعیف پروتئین
- وجود انگل‌ها یا عفونت‌های پروتوزوآیی در روده
- نارسایی لوزالمعده (باعث جذب ضعیف در روده‌ها می‌شود.)
منابع غذایی حاوی روی
از آن جا که روی در بدن ذخیره نمی‌شود، باید به طور منظم از طریق رژیم غذایی متعادل و سالم که شامل مواد غذایی غنی از روی بوده، دریافت شود.
منابع حیوانی
صدف‌های خوراکی (Oysters): انواع صدف‌ها، منابعی سالم، کم‌کالری و غنی از روی هستند. هر 100 گرم صدف خوراکی، حاوی 61 میلی‌گرم روی است.
گوشت قرمز: 100 گرم گوشت قرمز حدود 8/4 میلی‌گرم روی دارد که برابر با %44 از مقدار توصیه شده‌ی روزانه (RDA) خواهد بود.
تخم مرغ: یک عدد تخم مرغ بزرگ حدود %5 از RDA را تأمین می‌کند.
منابع گیاهی
محصولات سویا: این دسته از مواد غذایی مانند توفو و حبوبات، می‌توانند 12 تا 15 درصد از RDA را تأمین نمایند.
دانه‌ها: اکثر دانه‌ها سرشار از مواد مغذی هستند، اما برخی از آن‌ها به عنوان منابع بهتری جهت ارائه‌ی روی به شمار می‌روند. به طور خاص دانه‌های شاهدانه (Hemp) که در هر انس (حدود 28 گرم) آن 3 میلی‌گرم روی وجود داشته، در این دسته قرار دارند.
آجیل‌ها: بادام هندی، بادام، بادام زمینی و مغز کاج نه تنها سطح روی را افزایش می‌دهند، بلکه سرشار از چربی‌های سالم و فیبر نیز هستند.
به عنوان یک راهنمای جامع و کلی، گزارش ژنتیک تغذیه‌ی حنیفا افراد را از میزان پاسخ ژنتیکی بدن به مواد معدنی و ویتامین‌های مختلف مطلع ساخته و همچنین واکنش بدن فرد به رژیم‌های غذایی گوناگون را از جهت ژنتیک و به صورت شخصی‌سازی‌شده مورد بررسی قرار می‌دهد.
خلاصه
روی یک مادهی معدنی ریز مقدار است که دارای نقش‌های حیاتی در عملکرد ایمنی، رشد، نمو و تولید پروتئین می‌باشد. اهمیت روی در سلامت انسان برای اولین بار در دهه‌ی 1960 شناسایی شد و از آن زمان، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) افزودن آن را به تمام مکمل‌های بارداری الزامی دانست.
مقدار توصیه شده‌ی مصرف روزانه‌ی روی برای بزرگسالان بین 8 تا 11 میلی‌گرم بوده و حداکثر این میزان 40 میلی‌گرم در روز است. صدف خوراکی یکی از غنی‌ترین منابع روی است و با مصرف آن در یک وعده می‌تواند بیش از %60 از RDA را تأمین کند. از منابع گیاهی غنی از روی می‌توان به توفو، حبوبات، شاهدانه و آجیل‌ها اشاره کرد.
